Luc Ferry: Bota asnjëherë nuk ka qenë më mirë

Luc Ferry

Cili është opinioni juaj për situatën politike ndërkombëtare: bota qeveriset më mirë, demokracitë janë më të shëndetshme, të drejtat e njeriut respektohen më shumë se në shekullin XX?

Po t’u besosh disave, asnjëherë shoqëritë tona nuk kanë qenë më të pabarabarta, më “individualiste” dhe kaq  moskokëçarëse për të dobëtit. Çdo ditë, dëgjohen zëra të rinj që ngrihen për t’i dënuar: Shikoni pak përqindjet e trader-ave, përfitimet e bankave, shfrytëzimin e emigrantëve, arrogancën e të pasurve përballë mjerimit të të papunëve. Gjoja barazi, vëllazërim! Ajo që na duhet është një ndryshim drejtimi, një revolucion që të shkatërrojë rendin aktual.

Duartrokitje të garantuara në kolltukët e anës së majtë të asambleve parlamentare. Vetëm se analiza është e gabuar nga pikëpamja historike, për të mos thënë absurde. Në të kundërt me klishetë që ngulit nëpër koka, e vërteta është se asnjëherë më parë shoqëritë nuk janë interesuar më shumë për njerëzit, nuk u kanë kushtuar rëndësi të drejtave dhe mirëqenies së tyre, sesa demokracitë tona të vjetra. Askund dhe në asnjë epokë, e theksoj, shqetësimi për tjetrin nuk ka qenë kaq i madh. Le të përpiqet kush të dojë të provojë të kundërtën, të tregojë një shembull të një shoqërie reale, qoftë nga historia, qoftë nga gjeografia, që të ketë mbrojtur më shumë jo vetëm shtetasit e saj, por edhe të huajt, madje edhe kur ndodhen në situatë të paligjshme, që të ketë zhvilluar një shtet më të fuqishëm dhe më efikas të mirëqenies sociale se sa ai prej të cilit përfitojnë të gjithë që në lindje në Europën e vjetër.

Që kjo është e pamjaftueshme, që pabarazitë thellohen në periudhë krize, kush mund ta kundërshtojë? Po kur dhe ku ka qenë më mirë se kaq? Le të ma thonë! Ashtu siç e shkruan me shumë të drejtë miku im André Comte-Sponville në librin Dëshira për të jetuar: “Disa shpresojnë se kriza do të na rikthejë te zemërgjerësia dhe te të qenit më pak egoistë. Por ata nuk kanë kuptuar asgjë nga ekonomia, as nga njerëzimi. Të kthehemi? Por te çfarë, pash Zotin, te cila kohë? Sipas jush, shoqëria e shekullit XIX ishte më bujare ose më pak egoiste se e jona? Lexoni përsëri Balzak dhe Zola! Po shekulli XVII? Lexoni përsëri Paskalin, La Rochefoucauld, Molierin! Apo Mesjeta? Lexoni historianët! Apo Antikiteti? Lexoni Tacitin, Suetonin, Lukrecin! Egoizmi nuk është një ide e re…»

Më mirë se kaq nuk mund të thuhet. Është e qartë se përdoret idealja për të kritikuar realen, e drejta natyrore për t’iu kundërvënë të drejtës pozitive. Por ama duhet treguar për çfarë reale flasim dhe për çfarë ideale pretendojmë. Por ja që në rrethanat ku ndodhemi, me gjithë të metat që mund t’i gjejmë, realja e shteteve tona të mirëqenies sociale është thjesht më e mira që ka njohur historia njerëzore. Kurse për sa i përket ideales, në emër të së cilës mënohet realja, unë dyshoj tani dhe përgjithmonë se vala delirante e maoizmit ose e trockizmit, këto doktrina që shkaktuan katastrofat më të këqija njerëzore kudo ku iu imponuan popujve, do të jetë më e mirë nga ky miks lirie dhe mirëqenieje që kanë arritur të na sigurojnë republikat tona demokratike.

Niveli ynë i jetesës, le të thonë çfarë të duan, është në Francë mesatarisht tri herë më i lartë se në kohën e fëmijërisë sime. Mjaft të shkoni në Afrikë, Indi, Kinë, madje edhe në Amerikën Latine, për të kuptuar se, megjithë kritikat që mund të formulojmë ndaj tyre, demokracitë tona janë shumë të privilegjuara për sa i përket mbrojtjes juridike dhe sociale.

Edhe pse mund të jetë e vështirë për t’u pranuar nga ata që mendojnë vetëm negativisht, dhe janë të shumtë, bota jonë është një mijë herë më e butë se në të kaluarën. Na shastisin veshët me ankthin e të rinjve, por se mos ishte më mirë të ishe 20 vjeç në vitin 1914, në Gjermaninë e viteve ‘30 apo në Francën e viteve ‘50, kur duhet të luftoje në Algjeri?

Brezi “baby boom” ka qenë i pari në historinë tonë moderne që nuk e ka njohur luftën. A nuk është ky një progres i madh? E vërteta është që mes mahnitjes nga e kaluara dhe frikës nga e ardhmja, ndërmjet figurave të ndryshme të detyrës për të kujtuar dhe luftës për arritjet sociale, homo democraticus po rrëshqet ngadalë drejt pleqërisë. Të braktisura nga guximi, të paafta për t’u reformuar si edhe për ta menduar të ardhmen pa u dridhur,  shoqëritë tona po përgatiten të dërrmohen nga hyrjet e reja. Ato nuk do të hidhen në erë nga ashpërsia, por nga një plogështi e padepërtueshme.

A keni njohuri ose eksperiencë personale nga vendet e Europës Lindore, dhe më konkretisht Shqipëria?

I njoh pothuaj të gjitha vendet e Lindjes… Me përjashtim të Shqipërisë! Do të vij me shumë dëshirë nëse më ftoni!

Mendoni se ekziston një qytetërim perëndimor superior ndaj qytetërimeve të tjera?

A vlejnë njëlloj të gjitha qytetërimet? Sigurisht që jo. A është skandaloze ta thuash këtë? Aspak: në të vërtetë, nuk ka asnjë motiv, nëse konsiderojmë për një sekondë themelin e gjërave, po them asnjë motiv, për t’i konsideruar qytetërimet si ekuivalente a priori. Me ç’të drejtë i refuzojmë dikujt të drejtën për të preferuar traditat që kanë prodhuar një letërsi të madhe ndaj atyre që dominojnë sot shoqëritë pa të shkruarin?

Si mund të luftosh me zjarr kundër analfabetizmit, të angazhohesh me gjithë shpirt që fëmijët të lexojnë shkrimtarët e mëdhenj dhe të mbash për të barasvlershme kulturat atje ku ato janë zhvilluar dhe ato që injorojnë deri edhe ekzistencën e tyre? Në emër të kujt duhet të mos mendoj se veprat e Bach apo Mozart janë shumë më të thella, më të pasura dhe më të vlefshme nga çdo aspekt, sesa daullet dhe fyejt e atyre qe Levi Strauss i quan «shoqëri të egra»? Një gjykim i tillë vleror nuk ka aspak ksenofobi brenda, aspak  vullnet kolonizues ose imperializues, thjesht shprehje e një zgjedhje, dhe nuk e kuptoj në emër të çfarë morali debil duhet të ndalohet të zgjedhësh.

Është e njëjta gjë edhe në planin politik: po, edhe këtu pa ngurrimin më të vogël, preferoj një mijë herë një qytetërim që ka prodhuar demokraci, barazi ndërmjet burrave dhe grave, iluminizmin, racionalizmin shkencor, pikturën holandeze dhe të drejtat e njeriut, ndaj një qytetërimi që i injoron këto ose i përçudnon vazhdimisht.

Kjo mund të kritikohet sikur po ngatërroj qytetërimin me regjimin politik, por argumenti është sipërfaqësor: me bindje të plotë, të dy janë të pandashëm. Për më tepër, nuk është e nevojshme t’i kundërvihesh relativizmit për të bërë pohime të tilla. Mjafton të qartësosh pikëpamjen prej nga flasim, konkretisht, atë të republikave demokratike.

Ja një dokument mbërthyes, që sot me siguri do të ishte i pabotueshëm. Ai hedh dritë në rrugicat qorre ku na çon relativizmi, i shndërruar tashmë në ideologji dominuese. Gazetarit që e pyeste, në lidhje me nazizmin, nëse barbaria shënonte fundin e një qytetërimi, ja si i përgjigjej Claude Lévi-Strauss, në një dialog shumë të çuditshëm: (Le Figaro, 22 korrik 1989)

«CLS : Jo, barbaria nuk sjell fundin e qytetërimit. Ajo që ju konsideroni barbari, nga pikëpamja e një qytetërimi është qytetërim. Barbari është gjithmonë tjetri.

Le Figaro: Por bëhet fjalë për hitlerizmin!

CLS: Ata e konsideronin veten qytetërim. Përfytyroni pak sikur të kishin fituar, sepse ju mund të përfytyroni edhe këtë…

Le Figaro: Do të ishte vendosur një rend barbar!

CLS: Një rend që ne do ta quanim barbar, por për ta, do të ishte një qytetërim i madh…

Le Figaro: I bazuar në shfarosjen e të tjerëve?

CLS: Po, edhe sikur hebrenjtë të ishin zhdukur nga sipërfaqja e tokës – po marr hipotezën e triumfit të hitlerizmit – ç’rëndësi do të kishte në disa qindra mijëra ose miliona vetësh? Këto gjëra kanë ndodhur nja dy herë përgjatë historisë së njerëzimit (…) Nëse e shohim këtë periudhë me kureshtjen e një etnologu, nuk mund të kemi qëndrim tjetër veç të themi: një katastrofë ra mbi një pjesë të njerëzimit ku bëj pjesë edhe unë. Kaq! (…) Epo, është shumë e dhimbshme për njerëzit që janë hebrenj, por…”

Për fat të keq (ose të mirë), gazetari i shokuar, e ndërpreu në mënyrë brutale  ligjërimin e etnologut, por e marrim me mend vazhdimin: gjenocidi, është për të ardhur keq për hebrenjtë, sigurisht, por në fund të fundit është një detaj në raport me shtrirjen historike, një peripeci ndër shumë të tjera që kanë ndodhur në Histori. Sikur t’i kishte thënë këto fjalë dikush tjetër, jo Levi – Strauss, me siguri do të ishte dënuar nga gjykatat.

E megjithatë, nuk më shkon ndërmend të akuzoj babain e strukturalizmit për antisemitizëm. Ajo që ka ai në kokë, është shfarosja e indianëve, gjenocidi i kryer nga kolonët, të cilët, në mënyrë kafshërore, vendosnin në pyll veshje të kontaminuara nga fruthi. Ajo që vlon te Lévi-Strauss është urrejtja ndaj vetes, tmerrimi nga kjo Europë që ai e identifikon me të këqijat e kolonializmit, nga ky etnocentrizëm që u vetëquajt me arrogancë «Qytetërimi», dhe në emër të këtij superioriteti, i lejoi vetes shfarosjen e popujve të tjerë dhe të kulturave të tyre.

Për të përmbysur perspektivën, mendon ai, duhet afirmuar një relativizëm, nëse guxoj të them, absolut – dhe pikërisht kjo bindje e shtyrë në ekstrem, e bën Levi-Strauss të shpjegojë qetësisht që nazizmi mund të ishte shfaqur si një qytetërim i madh, nëse do të kishte fituar ndaj demokracive. Varet nga cila anë e sheh, kjo është e gjitha: nga këndvështrimi i historianit ose i etnologut, të dy kanë të drejtë.

Unë jo vetëm nuk jam dakord me këtë opinion, por për ta thënë hapur, me gjithë respektin, më duket i urryer. Më keq akoma, dhe për të rënduar më shumë rastin tim, me gjithë të metat që kanë, unë e vendos qytetërimin europian mbi të tjerët, në bazë të disa pikave që do t’i saktësoj.

Por së pari, çfarë është një «qytetërim i madh»?

Ja një përgjigje e thjeshtë: një qytetërim i madh është ai që kapërcen të veçantën e tij, që i jep një mesazh njerëzimit mbarë, që i sjell diçka të çmuar, diçka që do të ndryshojë rrjedhën e historisë botërore. Në këtë kuptim, qytetërimet kineze, arabo-myslimane ose indiane, për të marrë vetëm këto tre shembuj, janë qytetërime të mëdha: secili i ka dhënë thesare të përjetshme njerëzimit, për shembull algjebra, konfucianizmi ose Mahabharata. Edhe qytetërimi europian meriton të quhet i madh, për krijimet shkencore, estetike ose politike. Në të gjithë Konservatorët e botës, luhet Bach, Ravel, Mozart. Nga Pekini në Moskë, duke kaluar nga Madras ose Algjer, studiohet Platoni, Rusoi, Shekspiri dhe Frojdi. E megjithatë, asnjëri prej këtyre qytetërimeve nuk i ka duart e pastra nga mizoritë që përmend Levi Strauss. Europa, le ta mohojë po të dojë, pati nazizmin, skllavërinë, kolonializmin, stalinizmin – me një fjalë, ta themi menjëherë për të shmangur keqkuptimin, nëse jo të gjitha qytetërimet vlejnë, edhe brenda një qytetërimi jo gjithçka ka vlerë.

Por atëherë përse të privilegjojmë Europën? Për eurocentrizëm? Aspak, por sepse kontinenti ynë i vjetër ka shpikur diçka unike dhe të vlefshme, të veçantë dhe madhështore: një kulturë autonomie të individëve që nuk ngjan me asnjë tjetër, një nevojë për të menduar me kokën tënde, për të dalë, siç thoshte Kanti për iluministët, nga ky “minoritet” fëminor ku të gjitha qytetërimet fetare, të gjitha teokracitë dhe të gjithë regjimet autoritare në përgjithësi e kanë mbajtur njerëzimin deri  më sot.

Ky ishte kuptimi, siç e kishte vënë re Hegel, i këtij revolucioni të mrekullueshëm estetik që mishërohet në pikturën holandeze të shekullit XVII: për herë të parë në historinë e njerëzimit, vepra më në fund “laike” tregojnë skena nga jeta e përditshme, momentet më të thjeshta të jetës së përditshme të njerëzve anonimë.

Personazhet nuk janë më nga mitologjia greke apo nga historia e shenjtë. As “njerëz të mëdhenj”, heronj të betejave të famshme, mbretër, princa, fisnikë ose të pasur, por humanë të thjeshtë, ta kapur në momentet më profane të ditës. Filloi dalja nga heteronomia, nga riprodhimi i parimeve fetare ose kozmologjike të epërme dhe të jashtme për njerëzimin, dhe kjo lëvizje drejt autonomisë që skicohet në art do të depërtojë të gjithë qytetërimin europian,  nga filozofia (racionaliste) te politika (laike dhe demokratike) duke kaluar nga shkenca (kundër dogmatizmave fetare) dhe jeta private (ku martesa me dashuri zëvendësoi martesën me shkuesi të imponuar nga prindërit dhe fshati).

Këtu qëndron gjenialiteti i një Europe që do të arrijë vetë të shfuqizojë skllavërinë dhe kolonializmin, të heqë qafe totalitarizmat, pra të pranojë të ndryshojë. Në këtë vlerësim të qytetërimit europian, nuk ka asgjë raciste, as prirjen më të vogël për neokolonializmin. Vetëm ideja se nëse gjithçka vlen, atëherë asgjë nuk vlen.

A po kalojnë shoqëritë bashkëkohore një krizë morale dhe besimi?

Debatet rreth G20 kanë të paktën meritën që vendosin çështjet e etikës politike në zemër të preokupimeve tona. E megjithatë, ndodh një konfuzion shqetësues: ngatërrimi i vazhdueshëm i vlerave shpirtërore me vlerat morale. Është thelbësore të mos i ngatërrojmë, nëse duam të fillojmë të kuptojmë sëmundjet e shoqërive tona laike.

Të përpiqemi t’i themi gjërat më thjesht. Morali, në cilindo kuptim që ta marrim, është respekti për tjetrin, le të themi të drejtat e njeriut, bashkë me dashamirësinë, bujarinë. Të sillesh në mënyrë të moralshme, do të thotë të respektosh tjetrin dhe t’i duash të mirën. Nëse ne zbatojmë në mënyrë të përkryer vlerat morale, nuk do të kishte në këtë planet as masakra, as përdhunime, as vjedhje, as vrasje, as padrejtësi. Do të ishte një revolucion. E megjithatë, kjo nuk do të na pengonte as të plakeshim, as të vdisnim, as të humbisnim një njeri të dashur, as të qenit fatkeq në dashuri, ose, thjesht fare, të mërziteshim nga një jetë e përditshme e përpirë nga e zakonshmja.

Sepse këto çështje – moshat e jetës, zia, dashuria, mërzia – nuk janë thelbësisht morale. Ju mund të jetoni si i (e)shenjtë, të respektoni dhe ndihmoni tjetrin, të zbatoni të drejtat e njeriut si askush tjetër… dhe të plakeni, dhe të vdisni, dhe të vuani. Sepse këto realitete, siç e thotë Paskali, i përkasin një rendi tjetër, i cili ka të bëjë me “shpirtëroren”, nuk kufizohet te fetarja dhe shkon përtej moralit. Ka shpirtërore me zotat, këto janë fetë, dhe shpirtërore pa zotat, këto janë filozofitë e mëdha.

Por ajo që na mungon sot, është spiritualiteti laik, konceptimi i «jetës së mirë», i një vizioni të përbashkët për botën që duam të ndërtojmë së bashku, sipas asaj që grekët kishin përpunuar në tekstin e parë të shkruar në gjuhën e tyre, Odiseja, e Homerit. Kujtohuni! Për 10 vite të gjatë, Uliksi mori pjesë në luftën e tmerrshme të Trojës. E gjithë historia e tij filloi në kaos dhe kuptimi i udhëtimit të tij, që është edhe kuptimi i jetës së tij, ka të bëjë me gjetjen e harmonisë së humbur, të shkatërruar nga lufta. Kur përfundoi konflikti, ai donte të kthehej në shtëpinë e tij në Itakë. Por udhëtimi kishte lloj-lloj peripecish. Njëra prej tyre kishte emër të bukur: Kalipso. Kjo perëndeshë sublime bie çmendurisht në dashuri me të, dhe vendos ta mbajë të burgosur. Madje emri i saj vjen pikërisht nga greqishtja, calyptein, që do të thoshte ‘fsheh’. Ajo është e bukur, t’i rrëmbesh kokën, ishulli i saj është parajsë, ajo është gati të bëjë gjithçka për të «fshehur» të dashurin e saj në ishull dhe ta pengojë të kthehet.

Por Uliksi tërhiqet si me magnet nga të tijtë, dhe më shumë, padyshim, nga mbretëria e tij që formon vendin e tij të natyrshëm në rendin kozmik. Çdo natë, ai qan duke soditur detin që e ndan nga harmonia e Itakës. Atëherë Kalipso i ofron të pamundurën për një njeri: pavdekësinë dhe rininë e përjetshme, vetëm që të qëndrojë në krahët e saj.

Uliksi refuzon, i reziston tundimit, dhe domethënia e këtij refuzimi është shumë e thellë. Ajo na flet ende që përtej shekujve, sepse do të thotë që qëllimi i ekzistencës njerëzore nuk është të fitojë jetën e përjetshme, pavdekësinë, sepse një jetë prej të vdekshmi e jetuar mirë, qëndron më lart se një jetë e dështuar prej të pavdekshmi. «Çlokalizimi», jeta larg shtëpisë, larg harmonisë së vendit natyror, për Uliksin është më keq se vdekja. Nga ana tjetër, po ravijëzohet një spiritualitet laik, një përkufizim jo fetar i jetës së mirë, dhe ai na flet ende sot, na flet neve që jetojmë si kurrë ndonjëherë, çmagjepsjen nga bota. Mos ndoshta, si Uliksi, duhet të preferojmë një ekzistencë prej të vdekshmi, në paqe me botën, ndaj mirazhit fetar të kërkimit të pavdekësisë? Mos ndoshta duhet të jetojmë me këmbë në tokë, në përputhje me gjendjen njerëzore, që është ajo e të vdekshmëve, në harmoni me të tjerët dhe me rendin e botës? Këtu është thelbi i të gjithë urtësisë laike, i të gjithë spiritualitetit filozofik që nuk kalon as nga Zoti, as nga besimi. Nëse duam të rishpikim një «politikë të qytetërimit», nëse duam të vendosim një piketë, më tepër se për moralin, ne kemi nevojë për spiritualitet, më tepër për filozofi se për strategji pushteti.

Jeni pesimist apo optimist për të ardhmen e njerëzimit?

 Përballë ngjarjeve të mëdha politike, Raymond Aron preferon të citojë sociologun Toynbee: History is again in the move, historia është përsëri në lëvizje. Më tepër se kurrë, kjo formulë duket e prerë për këtë situatë dhe lan hesapet me tezën e famshme të Francis Fukuyama-s për “fundin e historisë”.  Në dukje, askush nuk i kishte parashikuar revolucionet që tronditën dhe vazhdojnë të tronditin botën arabe. Kjo të krijon ndjesinë se historia, nuk ka përfunduar aspak, përkundrazi, nuk rresht së na befasuari, sikur të ishte një gjeni i shpikjes, për të cilin askush nuk di të thotë se cilat do të jenë krijimet e ardhshme.

E megjithë dukjen, teza e Fukuyam-ës duket më e drejtë dhe më e gjetur se kurrë, mjafton të bëjmë një përpjekje për ta kuptuar. Në fakt, çfarë thoshte ai para 20 vjetësh, kur po shembej blloku sovjetik?

Nuk thoshte se nuk do të ndodhte asgjë, se nuk do të kishte ngjarje, kriza,  konflikte, ose luftëra, por që, gjë që është krejt e ndryshme, për sytë njerëzore dukej e pamundur pas rënies së Murit, qoftë edhe të përfytyronin një parim legjitimiteti politik që do të ishte njëherazi, i ri, universal, dhe që do të ishte i ndryshëm nga demokracitë tona perëndimore.

Megjithë tmerrin që përmbante për ata që kishin kuptuar natyrën e tij të vërtetë, komunizmi ishte vërtet një alternativë e besueshme ndaj demokracisë liberale: njëlloj si ajo, ai pretendonte të ishte universal, të sillte progres dhe emancipim për njerëzimin mbarë- këtu ku edhe mashtroi njerëzit e tij, sidomos mjediset intelektuale.

Kur revolucioni iranian vendosi regjimin e tij totalitar, një teokraci, në mos e paparë ndonjëherë, e papritur në fund të shekullit XX, e kundërshtuan Fukuyama-n, sikur ishte gabuar rëndë, se në vend që të lumturisë, bota po përfshihej në një konflikt të ri, po aq i rëndë, në mos më shumë, se ai nga po dilnim: ai i të famshmes «përplasje e qytetërimeve» që kolegu i tij Samuel Huntington shihte në horizont.

Po të bëjmë pak mbrapa, më duket se Fukuyama kishte dy herë të drejtë. Së pari, sepse fondamentalizmi, ndryshe nga komunizmi, nuk është aspak alternativë për demokracinë: i rrënjosur thellë në komunitarizmat xhelozë dhe agresivë, ai, ndryshe nga ideali revolucionar i trashëguar nga Marksi, nuk ka asnjë prirje universale. Së dyti, sepse revoltat në botën arabo-myslimane, po bëhen në emër të vlerave tona, ato të demokracisë dhe të lirisë. Edhe pse situata janë shumë të ndryshme, ajo çka po ndodh në këtë pjesë të botës na kujton atë që ka ndodhur në Amerikën Latine në fund të shekullit XX: rënia e regjimeve totalitare dhe triumf i vlerave demokratike. Që ajo që po ndodh atje është tmerrësisht e brishtë, kjo nuk është për t’u habitur. Ka të ngjarë që të jetë edhe jetëshkurtër, që islamistët të marrin kontrollin, ose luftërat civile të ndotin frymën e lirisë. Por ajo që duket hapur, është se vlerat demokratike po imponohen çdo ditë e më shumë në nivel botëror si të vetmet legjitime, madje edhe më shumë se kaq: si të vetmet të imagjinueshme – gjë për të cilën dëshmojnë rezolutat e fundit të OKB-së, dhe kjo është e admirueshme.

Ka një arsye thelbësore ose strukturore, që i shpëton tallazeve të historisë: demokracia nuk është perëndimore, ajo është njerëzore; nuk është e veçantë, është universale, thjesht sepse është e vetmja mënyrë qeverisjeje që u përshtatet popujve të pjekur. Nëse në planin ekonomik dhe social, po përjetojmë rrënimin e Europës, nga konkurrenca e pandershme me Indinë dhe Kinën, rrezatimi i vlerave të saj humaniste dhe demokratike do të vazhdojë ende. Ato shfaqen si horizont i pakapërcyeshëm, sepse të gjitha regjimet e tjera përbëjnë regres. Nga Santiago në Tripoli, duke kaluar nga Moska, historia moderne kthehet në avantazh të parimit demokratik. Po t’i japim të drejtë Hegelit dhe Tokëvilit, nuk është e pamundur që ajo të priret, në këtë kuptim, kah fundi i saj i vërtetë.

Kush është Luc Ferry

Luc Ferry

Luc Ferry u lind më 3 janar 1951. Ka marrë diplomë agregacioni në Filozofi dhe Shkenca Politike, si edhe Doktoratën e Shtetit në Shkenca Politike. Fillimisht ai zhvilloi një karrierë mësimdhënësi dhe filozofi. Midis viteve 1984 dhe 1985 boton tre vëllime të “Filozofia politike”, në bashkëpunim me Alain Renaut. Ky bashkëpunim vazhdoi edhe te librat “Mendimi 68 – Esse mbi antihumanizmin” dhe “Sisteme dhe kritika” në vitin 1985, dhe me “Heideggeri dhe modernët” në vitin 1988. Në vitin 1992 botoi «Rendi i ri ekologjik – pema, kafsha dhe njeriu», përkthyer në më shumë se 15 gjuhë, me të cilin fitoi edhe çmimin Medicis në kategorinë Ese si edhe çmimin Jean –Jacques Rousseau. Intelektual shumë i mediatizuar, ai zhvillon paralelisht një karrierë politike diskrete para se të hyjë në qeveri në maj të vitit 2002, si ministër i Rinisë, Arsimit dhe Kërkimit shkencor. Që prej vitit 1994 drejton Këshillin kombëtar të programeve dhe në vitin 1997 merr pjesë në një komision për reformën e drejtësisë. Largohet nga posti i ministrit në vitin 2004. Në shkurt 2004 Luc Ferry propozoi një ligj për laicitetin në shkollë dhe ndalimin e shenjave të dukshme fetare në mjediset e shkollave publike, i cili u miratua me shumicë të gjerë nga Asambleja Kombëtare. Sot ai ka një këndvështrim kritik ndaj botës, merr pjesë në debatet bashkëkohore për të shpjeguar pikëpamjet e tij për botën, për jetën, për filozofinë, për njeriun, për ideologjitë. Ka botuar rreth 31 libra, mjaft ese dhe artikuj. Ka qenë editorialist  i Express, Le Point dhe Challenges si dhe kolumnist për Le Figaro. Luc Ferry mban titujt Oficer i Legjionit të Nderit, Kalorës i arteve dhe letrave, Komandant i Urdhrit Kombëtar të Meritës. Ka fituar çmimet Medicis, Ernest Thorel nga Akademia Franceze, Çmimin e të Drejtave të Njeriut etj.

[Intervista e mësipërme është marrë nga versioni online i Gazetës MAPO. Intervista duket se është realizuar nga Alfred Lela; përkthyer nga frëngjistja nga Blerta Hyska. – Përcillet këtu pa leje nga Gazeta.]

——————————————————————————–