Përralla e Norvegjisë progresiste

nga Matteo Marini 

E majta e adhuron Norvegjinë. Është një vend progresist, para së gjithash. Komiteti që emëron fituesin e çmimit Nobel për paqen është norvegjez. Për më tepër ajo konsiderohet një walfare state, një Shtet asistencial, social, mbase deri edhe socialist.
Në vitin 2011 hyrjet e saja fiskale[i] shkonin në 42,5% të PBB – baraz me atë italian – ndër më të lartët në botë. Në fund, Norvegjia e mund Italinë (si dhe SHBA-të) në kategori të ndryshme ekonomike. Madje, është një nga vendet më të pasura në botë. Në vitin 2011, PBB pro capite ishte[ii] ~10,6% më i lartë se ai i Shteteve të Bashkuara dhe ~73,4% më i lartë se ai italian. Jo vetëm: në 2013, borxhi publik shkonte në 30,1% të PBB[iii]; yni [italiani] në 133% të PBB.

Pra, e majta e adhuron Norvegjinë sepse mund t’ia përplasi në fytyrë (liberal)konservatorëve: është një Shtet me taksim të lartë, megjithëse është më i pasur se ne. Dhe, nga viti 1990 e më vonë, ekonomia e saj është rritur me të njëjtin ritëm të asaj të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe shumë më shpejtë se ajo italiane[iv]. Pavarësisht kësaj, raporti i saj borxh/PBB është më pak se një e katërta e tonit [italianit]. Pra, një “mrekuli norvegjeze”?

Le të përpiqemi të kthehemi disi me këmbët në tokë. Para së gjithash, Norvegjia ka një popullatë prej 5,1 milionë banorësh[v], apo pothuaj të njëjtën me atë të Siçilisë (5 milionë) dhe pak më shumë se gjysma e asaj të Lombardisë (9,9 milionë). Për më tepër, rreth 4 nga 5 norvegjezë banojnë në qytetet dhe zona urbane, dhe pothuaj 1 norvegjez në 5 banon në zonën urbane të Oslos[vi], kryeqyteti – ndërsa, duke konsideruar zonën metropolitane të Oslos, që shtrihet shumë më larg kufijve të komunës, në kompleks kihet një popullatë prej 1,5 milionë banorë, pra ~29% e të gjithë popullatës norvegjeze.

Por ndoshta dy grafikët e mëposhtëm (burimi: Dipartimenti i Energjisë USA[vii]) mund të na shpienë në ndonjë intuicion mbi shkaqet e suksesit ekonomik të Norvegjisë.

Bie fjala se suksesi i norvegjisë në dhjetëvjeçarët e fundit ka mirë-përkitur me dy shpërthime: atë të prodhimit të naftës në detin e Veriut, dhe atë të çmimeve të naftës. Ta quash Norvegjinë “”Arabia Saudite e Europës” do të ishte një ofendim: në vitin 2007, Arabia Saudite ka prodhuar rreth 135 fuçi nafte pro capite[viii]; Norvegjia, mbi 200 fuçi pro capite. Edhe në një shkallë absolute, Norvegjia është një eksportuese jo e vogël nafte[ix]: ajo është eksportuesja e nëntë më e madhe e naftës në botë – më shumë se Kuwaiti, se Kanadaja dhe Shtetet e Bashkuara, për shembull. Dhe mbani mend se popullata e saj totale është më e vogël se ajo e kryeqytetit të Arabisë Saudite (Riyad, ~ 5,2 milionë banorë).

Shumëzoni ritmet e fundit të prodhimit me çmimin e naftës, dhe do të përftoni rreth 6.250 dollarë pro capite në vit në 2001, dhe 13.500 dollarë në vitin 2011. Nafta ka qenë çudibërëse për Norvegjinë. Dhe ku e merr e mira, e ëmbël Norvegji progresiste këtë naftë? Nga shpimi në det të hapur. Pjesa më e madhe e naftës së saj është përftuar duke bërë shpime në detin e Veriut. Po, pra, nëpërmjet të ashtuquajturave “shpime offshore”. Por nuk mbaron me kaq: emetime CO2 nga lëndët djegëse fosile[x]. Nga 1990 në 2011, emetimet italiane janë zvogëluar me 11,1%, ndërsa ato të Shteteve të Bashkuara të Amerikës janë rritur me 8,6%. Po ato norvegjeze? Rritur me 34,7%.

Norvegjisë i pëlqen t’u japë mësime të tjerëve se si të jenë qytetarë të mirë të botës. Ndërkohë, Shteti norvegjez bën male me para duke nxjerrë naftë nga shpimet, duke shitur naftë, dhe duke zotëruar një shumëkombëshe të madhe të naftës. Dhe, ndërsa pjesa tjetër e Europës redukton gjurmën e vet të karbonit, Norvegjia e rrit.

Por ja edhe një sekret tjetër të vogël mbi Norvegjinë: relativisht duke folur, nuk është edhe aq “socialiste”. Shteti norvegjez shpenzon 43,9% të PBB[xi]. Njëkohësisht, Shtetet e Bashkuara “liberiste” shpenzojnë 41,6% të PBB; Italia 49,8%; Greqia 51,9%; Franca 56,1%. jo vetëm? Nga 1992 në 2008, Norvegjia i ka shkurtuar shpenzimet e veta publike me 16 – gjashtëmbëdhjetë – pikë përqind, duke kaluar nga maksimumi historik me 55,8% të PBB në rekordin negativ të 39,8%[xii]. Ah, kurthi i rreptësisë!

Në fund, një scoop të fundit: sistemi fiskal norvegjez[xiii] është regresiv, jo progresiv. Në fakt në vitin 2005, 10% më i pasur fitonte 28,9% të të ardhurave, por pagonte vetëm 27,4% të taksave. Sistemi italian i taksimit është shumë më progresiv: 10% më i pasur fiton 35,8% të të ardhurave, por pagon 42,2% të taksave.

Progresistëve dashurues të Norvegjisë nuk u pëlqen të bëjnë publicitet për këto pjesë të politikave norvegjeze: hollim i shteit, taksa regresive – as edhe flat -, përkatësi me “klubin e shumëkombësheve të mëdha të naftës”. Kështu që, sipas versionit më popullor, Norvegjia qenka një Shtet i mrekullueshëm socialist ekonomia e të cilit – siç nuk dihet – shkon më së miri.

E mirë, provojmë të përmbledhim çelësat (e vërtetë) të prosperitetit norvegjez:
1) Një popullatë tepër e vogël dhe kryesisht homogjene nën profilin etnik, gjeografik, fetar etj.
2) Të bërit shumë shpime nafte offshore në mënyrë që të kthehesh në një nga eksportuesit më të mëdhenj të naftës në planet, si dhe më i madhi në absolut në terma pro capite – dhe gjithçka në një periudhë kur çmimet e naftës janë pesëfishuar.
3) Të lësh të rritet gjurma e vet e karbonit me ritmin më të shpejtë të Europës, një ritëm katërfish krahasuar me atë amerikan.
4) Reduktimi i shpenzimeve publike pothuaj në nivelin amerikan, një nivel më i ulëtse ai i pjesës më të madhe të Europës.
5) Një sistem fiskal më shumë se sa flat: të pasurit paguajnë më pak se jo-të pasurit.

Dhe, ndërsa ne flasim për trena me shpejtësi të lartë, energji diellore, energji eolike etj., hidhini një sy sajtit të Statoil ASA[xiv] – kompani nafte ndërkombëtare që ka mbërritur në 36 vende – për të parë se në çfarë investon Shteti norvegjez, aksionist maxhorance[xv] i Statoilit me një kuotë prej 67%.

Më bindët: “le të bëjmë si Norvegjia”.

–

Matteo Marini (theFielder.net)

Përktheu: Robert Haku

–